Zrób swojej rodzinie i firmie prezent na Święta
Sprawdź czy Twoja rodzina i firma już dojrzały do rozmów o sukcesji, a jeśli tak to zaplanuj na Święta czas na rozmowę z rodziną na ten temat.
Okres świąteczny to czas spotkań, w tym dla rodzin prowadzących firmy rodzinne. Z doświadczenia wiemy, że często jest to okres podsumowań, ale również planów na przyszłość. Po okresie świąteczno-noworocznym często kontaktują się z nami firmy rodzinne i chcą rozpocząć proces planowania sukcesji. W codziennej pogoni za bieżącymi wyzwaniami w firmie brakuje często czasu na refleksję nad tym, jak przygotować biznes na zmianę pokoleniową. Czas świąteczny może być dobrą okazją żeby zadać sobie kilka pytań:
- czy ja chcę żeby moja rodzina była zaangażowana w rozwój firmy i jak? Czy członkowie rodziny podzielają moje wyobrażenie na ten temat?
- czy jako rodzina mamy spójny pomysł na dalszy rozwój naszego biznesu?
- kto ma prowadzić firmę po mnie? czy ktoś z rodziny czy spoza?
- jak pogodzić interesy członków rodziny aktywnie działających w firmie jak i tych poza nią?
Życie pisze różne scenariusze dla rodzin i firm rodzinnych. Dzieci studiują lub pracują, w kraju lub za granicą, niektóre zdobywają doświadczenia poza firmą, inne od zawsze działają w firmie. Wśród nich bywają urodzeni przywódcy (naturalni sukcesorzy?) jak i ci co prawda mniej przebojowi, ale wnoszący dodatkową wartość poprzez swoje pomysły i inne spojrzenie na świat. Niektóre firmy rodzinne są prowadzone przez małżonków i angażują wielu członków rodziny, inne są “wychowankami” jedynie swoich założycieli i zewnętrznej kadry zarządzającej. Zdarzają się też firmy rodzinne, w których zaangażowani są byli malżonkowie i dzieci z różnych związków oraz takie, w których wspólnikami są osoby niespokrewnione. Niektórzy aktywnie angażują się w prowadzenie biznesu, inni jedynie korzystają z zysków.
Kto z grona rodziny i bliskich współpracowników chce odegrać rolę w rozwoju firmy rodzinnej? Kto powinien? Czego oczekują pozostali?
Odpowiedzi na te pytania nie są proste, a to dopiero początek. Jak się rozwijać albo utrzymać na zmieniającym się rynku? Czy inwestować, dywersyfikować, digitalizować, profesjonalizować, jak utrzymać rynek i marże? Jak zatrzymać wartościowych pracowników gdy wokół braki na rynku pracy i konkurencja regularnie kusi najlepszych ofertami? Jak wypracować wspólną, podzielaną przez wszystkich członków rodziny wizję rozwoju firmy, do której będą mieć przekonanie ci, którzy w kolejnych pokoleniach będą ją wdrażać w życie. Co zrobić, żeby komunikacja na temat biznesu w ramach rodziny właścicieli była efektywna, a podejmowanie decyzji sprawne? Jak upewnić się, że te decyzje będą wcielane w życie w codziennym zarządzaniu operacyjnym. Lista pytań jest dużo dłuższa, jej zaadresowanie z pewnością wymaga więcej wysiłku, przygotowania i czasu niż nadchodzące świąteczne dni.
Jak w takim razie zacząć? Pierwszy odruch jest taki, żeby w zaciszu gabinetu wraz z zaufanymi doradcami opracować strukturę grupy i ułożyć wszystko prawnie i podatkowo tak, „żeby było dobrze”. Doświadczenie pokazuje, że takie rozwiązanie – mimo, że może być świetne – rzadko kiedy będzie zaakceptowane przez rodzinę. Idąc za wzorem zamożnych rodzin z Europy Zachodniej warto rozpocząć sukcesję od rozmów wewnątrz rodziny, najlepiej moderowanych przez osobę z zewnątrz, która zadba o bezstronność, upewni się, że głos wszystkich członków rodziny (plus kluczowych menedżerów) wybrzmi odpowiednio wyraźnie, będzie miała odwagę położyć na stole trudne pytania, na które trzeba sobie odpowiedzieć. Moderowana dyskusja poprzedzona indywidualnymi wywiadami da szansę na wypracowanie kompromisu oraz na skorzystanie z pomysłów szerszego grona i doświadczenia innych europejskich rodzin biznesowych. Taki opracowany plan można potem spisać, np. w formie tzw. konstytucji rodzinnej. I dopiero wtedy podjąć decyzję czy i jaka struktura prawno-podatkowa będzie dla danej rodziny i jej celów optymalna.
Wiele osób wyczekuje z niecierpliwością polskiej fundacji rodzinnej. Wg planów Ministerstwa Rozwoju fundacja ma być dostępna w Polsce od 1 czerwca 2022 r. Dla niektórych rodzin może to być dobre rozwiązanie, dla innych wręcz wyraźnie złe. Znane są przypadki z Europy Zachodniej, gdzie nestor rodu powołał do życia fundację rodzinną, wniósł do niej całą firmę a po jego śmierci członkowie rodziny robili wszystko, żeby taką fundację rozwiązać i podzielić między siebie jej aktywa. Dlaczego? Bo nikt z nimi nie konsultował tych planów – zostali postawieni przed faktami dokonanymi, a ich wizja rozwoju firmy i swojej przyszłości była odmienna.
Rozmowy w gronie rodzin biznesowych są trudne. Następuje nieuchronne zmieszanie spraw rodzinnych i wątków firmowych. Każdy stara się pilnować własnych interesów, a te bywają rozbieżne. Niemniej rozmawiać o przyszłości firmy trzeba. Póki wszyscy są przy stole i póki wszyscy chcą rozmawiać. Jeśli zabraknie założyciela, takie rozmowy będą dużo trudniejsze.
Jeżeli rozpoczęcie takiej rozmowy jest trudne, proponujemy na dobry początek wspólne, rodzinne oglądanie serialu „Sukcesja” na HBO gdzie wszystkie problemy firmy rodzinnej są przerysowane i tym samym łatwiejsze do omówienia, a jednocześnie możliwe do odniesienia do polskich realiów.
Życzymy Państwu na Święta dużo spokoju i zdrowia. I czasu na ważne rozmowy o Państwa firmach rodzinnych, o ich roli w życiu Państwa Rodziny i rolach Państwa Rodziny w firmie rodzinnej. To może być najbardziej trafiony prezent dla całej rodziny.
Ewelina Grzelak, Piotr Woźniakiewicz, Jacek Pawłowski
Doradcy sukcesyjni | PwC Polska
O autorach:
Jacek Pawłowski
Partner PwC Legal, Radca Prawny, PwC Polska
Jacek specjalizuje się w prawie spółek, prawie handlowym i cywilnym. Przeprowadził szereg transakcji fuzji i przejęć, restrukturyzacji grup kapitałowych oraz prowadzi bieżącą obsługę polskich i międzynarodowych firm w zakresie prawa cywilnego, handlowego i korporacyjnego. W ramach praktyki fuzji i przejęć prowadził i koordynował liczne procesy badania prawnego due diligence, w tym w innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Wspiera również przedsiębiorców zarządzających swoimi grupami kapitałowymi z Polski w ich ekspansji do innych państw regionu Europy Środkowo-Wschodniej. Osobną specjalizacją Jacek są fundusze inwestycyjne (zwłaszcza zamknięte). Przeprowadził wiele transakcji polegających na wprowadzeniu znaczących aktywów, w tym spółek i nieruchomości, do funduszy inwestycyjnych. Zajmuje się również bieżącą obsługą funduszy inwestycyjnych, w tym doradza przy transakcjach zbycia i nabycia aktywów dla takich funduszy i ich spółek celowych. Jacek wspiera również polskie firmy rodzinne w projektach planowania sukcesji polegających na zaplanowaniu i wdrożeniu przekazania biznesu rodzinnego kolejnemu pokoleniu. Posiada ponad 18 lat doświadczenia, które zdobył w renomowanych kancelariach prawnych. Jest radcą prawnym, ukończył dwa kierunki na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu (Prawo i Stosunki Międzynarodowe) oraz studiował w Niemczech na Otto-Friedrich Universität w Bambergu. Doradza klientom również w języku angielskim i niemieckim.
Piotr Woźniakiewicz
Dyrektor, PwC Polska
Piotr Woźniakiewicz jest związany z PwC Polska od 2004 roku, obecnie zajmuje stanowisko dyrektora. Absolwent prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim. Licencjonowany doradca podatkowy od 2007 roku.
Piotr od wielu lat doradza właścicielom biznesów rodzinnych, zarówno w kwestiach podatkowych ich biznesów jak i ich prywatnych. Jednym z głównych obszarów specjalizacji Piotra jest planowanie sukcesji. Autor wielu publikacji w wydawnictwach takich jak: Przegląd Podatkowy, Monitor Podatkowy, Prawo i podatki, Rzeczpospolita, Gazeta Prawna, Orzecznictwo Podatkowe, Jurysdykcja podatkowa. Piotr prowadził także liczne szkolenia dla właścicieli biznesów rodzinnych w obszarze sukcesji.
Ewelina Grzelak
Wicedyrektor, Praktyka Polskich Firm Prywatnych, PwC Polska
Ewelina ma ponad 15 lat doświadczenia we współpracy z firmami rodzinnymi w Polsce i za granicą, zajmuje się wsparciem w zakresie rozwoju przedsiębiorstw oraz sukcesji w polskich firmach. Jest współautorką polskiej edycji badania firm rodzinnych, badania sukcesorów oraz współzałożycielką prowadzonego przez PwC Klubu Sukcesora. Swoją karierę zawodową rozpoczynała w Herefordshire & Worcestershire Chamber of Commerce w Wielkiej Brytanii, gdzie również zajmowała się wsparciem firm rodzinnych. Ewelina prowadzi regularnie warsztaty dla firm rodzinnych z zakresu planowania sukcesji oraz rozwoju przedsiębiorstw rodzinnych, wykorzystując w nich metodologię Intes, elementy design thinking i innych metod warsztatowych. Jest członkiem dedykowanego zespołu w ramach PwC zajmującego się sukcesją w biznesie oraz osobą całościowo odpowiedzialną za współpracę PwC z wieloma polskimi firmami rodzinnymi. Ewelina odpowiada również za działania PwC w województwach podlaskim i lubelskim, współpracuje blisko z lokalnym biznesem z tych regionów, prowadzi liczne warsztaty i szkolenia dla przedsiębiorców rodzinnych.